Bulaq verlişi Söz Sərrafı buraxılışı Məhluqə Sadıqova və Səməndər Rzayev Aşıq Ələsgər haqqında

Опубликовано: 13 Январь 2025
на канале: Travel the world and Azerbaijan

12,571

428

Efirin çağlayan "Bulağ"ı

6 noyabr teleradio işçiləri günüdür

1969-cu ilin oktyabrında Azərbaycan radiosunun efirində indiyədək heç kimin eşidib-duymadığı, sanki əsrlərin bağrından qopub gələn və boz səhranın ortasında bulaq kimi çağlayan bir səs eşidildi. Bu səs lap qədimdən gəlirdi, əcdadların ruhunu oyadıb coşqun bir çay kimi özü ilə gətirirdi.

Radio bu duru və oyanıq səsi şirin bir layla kimi dinləyicilərin duyğu və düşüncələrinə hopdururdu. Yaddaşları silkələyib oyadan bu səs uzun illər ərzində az qala milli duyğusu korlaşmış Azərbaycan dinləyicisini xalq xəzinəsinin inciləri ilə sehirləyəcək, efirə yeni nəfəs gətirəcək, hələ uzun illər xalq dilinin və milli ruhun daşıyıcısı olacaq, təbii ki, həm də radiomuzun tarixində yeni bir səhifə açacaq "Bulaq" verilişinin səsi idi.

Yeni tərz, yeni nəfəs

Lacivərd söz damcıları ilə milyonların könlünü oxşayan "Bulaq" milli-fəlsəfi mahiyyətinə, yaradıcılıq palitrasına, dil və üslubuna, musiqi ilə sözün uyarlığına, aparıcılarının danışıq tərzinə, intonasiyasına görə Azərbaycan radiosunun tarixində və bötövlükdə Azərbaycanın mədəni mühitində bənzəri olmayan ictimai bir hadisə idi. Hər bazar günü eyni vaxtda saat 19.30-da efirə çıxan bu veriliş Azərbaycan dinləyicisini öz sehrinə salaraq onun yaddaşındakı bütöv xalq və qədim millət duyğularını oyadırdı. Efirə yeni dil, yeni danışıq tərzi, əsl xalq ruhunu gətirən "Bulaq" milli şüurun dirçəlişinə öz misilsiz töhfələrini verirdi.

Çoxsaylı dinləyiciləri heyrətə gətirən bu verilişin yarandığı vaxtda radio bütün gücü ilə sovet təbliğat maşını rolunu oynayırdı. Bu səbəbdən radionun "quru" dili digər mətbuat orqanlarının dilindən o qədər də fərqlənmirdi, verilişlərin dili canlı xalq dilindən uzaq idi. Əksəriyyət rejimin müəyyən etdiyi qaydalar çərçivəsində yazırdı (lakin ədəbi-bədii verilişlərdə müəyyən istisnalar vardı) və mikrofon qarşısında yalnız yazdığını oxuyurdu. Düşündüyünü mikrofona demək çox fəsadlar yaradırdı. Ümumiyyətlə, efirdə dinləyici ilə səmimi tonda danışmaq, nəsə insani bir şey demək istəyi çoxlarının ağlına belə gəlmirdi. Xalqın canlı danışıq dili el-obanın içindən kənara çıxa, o cümlədən efirə yol tapa bilmirdi. Xalqla onun öz dilində danışmağa çoxlarının cəsarəti çatmırdı.

"Bulağ"ı yaradanlar və yaşadanlar

Bu həm də o dövr idi ki, yeni dildə danışan "Qobustan" təzə işıq üzü görürdü, ədəbiyyatda 60-cı illərin üslubu özünə geniş yer tapırdı. Ədəbi tənqid bədii ədəbiyyatda gerçəkliyi yeni, daha real və sərt boyalarla əks etdirən yazıçıları təqdir etməkdə idi. Təbii ki, 60-cı illərin ədəbi mühitindən, onun yeni ab-havasından düşüncələrə yeni bir işıq süzülməkdə idi... Xalq yaradıcılığına, xalq təfəkkürünə, xalqın mənəvi xəzinəsinə, özəlliklə onun dilinə maraq gündən-günə artırdı... Məhz bu illərdə Azərbaycan radiosuna rəhbərlik edən (sədr müavini) işıqlı ziyalı Cəmil Əlibəyov və yazıçı Mövlud Süleymanlı "Bulaq" kimi orijinal biçimli, fərqli dili olan bir proqramı ərsəyə gətirməyə girişdilər. Həmin dövrdə ədəbi aləmdə kifayət qədər tanınmış yazıçı Mövlud Süleymanlı radionun "Ədəbiyyat və incəsənət" redaksiyasında çalışır, əsasən, ədəbi portretlər, radiooçerklər hazırlayırdı. Tanınmış yazıçı-jurnalist Cəmil müəllim qələm əhli olduğundan, xalq təfəkkürünü bildiyindən, ən başlıcası isə radionun dil qəliblərinə alışmadığından, heç olmasa, ədəbi verilişlərdə xalq dilinin canlanmasının tərəfdarı idi. O, Mövlud Süleymanlının timsalında bu ideyanı gerçəkləşdirəcək müəllifi də düz seçmişdi. Uzun axtarışlardan sonra 1969-cu ilin oktyabr ayında proqramlarda adı "Ocaq başı" kimi verilən, amma ilk buraxılışı efirə "Yurd yeri" adı ilə gedən verilişin özü bəyənilsə də, adı qəbul olunmadı. "Milli duyğuları oyatmaq olmaz" dedilər. "Ocaq başı" adı da ideoloji rəhbərlərin xoşuna gəlmədi. Beləliklə, verilişin adı "Xalq yaradıcılığı bulağı", daha sonra sadəcə "Bulaq" oldu.

Çox aparıcılar sınanıb saf-çürük olunduqdan sonra Məhluqə Sadıqova və Səməndər Rzayev "Bulağ"ın səsi kimi qəbul edildi. Əvvəllər "Bulağ"ın çağırtısı (musiqi başlığı) da başqa cür olub. İndiki sözlü-səsli formanı "Bulağ"a Vaqif Əlixanlı gətirib. Müəllifi Ramiz Mirişli olan çağırış musiqisi isə 70-ci illərin əvvəlində Gənc Tamaşaçılar Teatrında oynanılan "Quşu uçan budaqlar" pyesindən (Ə.Əylisli) götürülüb. Verilişin ilk rejissoru Ziyafət Abbasov olmuşdur.

Efirə çıxması ilə qısa müddətdə böyük əks-səda doğuran "Bulaq" tezliklə radionun kollektiv əsərinə çevrildi. Xalq dilinin incəliklərini gözəl bilən Mövlud Süleymanlı, Vaqif Əlixanlı, sonralar İntiqam Mehdizadə, Məmməd Aslan, Abbas Abdulla da, Elxan Məmmədli, Faiq Hüseynov, Rəfael Hüseynov, Məhərrəm Qasımlı, Ağalar Mirzə, Dilsuz Mustafayev, Müğdət Haşımov, Zahid Hüseynov və başqaları bu işə qoşulmuşlar.

Müəlliflərdən birində publisistika, birində poetika, o birində lirika güclü idi. Məsələn, Vaqif Əlixanovda yüksək intellekt, Rafael Hüseynovda poetik çalarlar, lirika, Elxan Məmmədlidə çox incə nüansları axtarıb tapmaq bacarığı var idi. Onların hər birinin fərdi keyfiyyəti vahid bir simə,